"ระบบ" หรือ "ตัวบุคคล"
นั้นคือ ปมเงื่อนและเป้าหมายของการเปลี่ยนแปลงนั้นอยู่ที่ "ระบบ" ไม่ใช่ "ตัวบุคคล" และระบบคือทุกสิ่งที่ถักทอขึ้นมาในเวลา 78 ปีแห่งการปะทุของความขัดแย้งระหว่างพลังทางสังคม 2 ชนิด ไม่ว่าจะเกิดขึ้นในวันที่ 24 มิถุนายน 2475 หรือจะเกิดขึ้นก่อนหน้าหรือหลังจากนั้น เป็นความเปลี่ยนแปลงที่หาได้ขึ้นต่อเจตจำนงเสรีของปัจเจกชน หรือหมู่คณะผู้คนแต่อย่างใดไม่
พลังชนิดแรกคือพลังที่มีลักษณะก้าวหน้า อัดแน่นด้วยศักยภาพแฝงในอันที่จะผลักดันพัฒนาการของสังคมทั้งสังคมให้ก้าวรุดหน้าไปในท่ามกลางการเปลี่ยนแปลง ทั้งทางวิทยาศาสตร์กายภาพ ทางประยุกต์วิทยา วิทยาศาสตร์ทางจิต (ที่รวมความเชื่อทางศาสนา) ทางสังคมวิทยา และที่สำคัญในมิติทางเศรษฐศาสตร์การเมือง พลังชนิดนี้เองที่จะปลดปล่อยมวลมนุษย์จากการตกเป็นข้าทาสของกาลเวลา ที่ผูกล่ามผู้คนไว้ในประวัติศาสตร์แห่งการไร้เสรีภาพ การกดขี่แบ่งชั้น ตลอดจนการดำรงของชีวิตของผู้คนส่วนใหญ่ ที่จมปลักดักดานวนเวียนอยู่เพียง "ความจำต้องเป็น"
และอนาคตอันรุ่งโรจน์ของมนุษยชาติก็อยู่ในกำมือของพลังแห่งการเปลี่ยนแปลงหรือนัยหนึ่ง "พลังอภิวัฒน์" นี้เอง
พลังชนิดหลังคือพลังที่มีลักษณะล้าหลัง ฉุดรั้ง ตายด้ายอยู่ในพัฒนาการทุกด้าน ทั้งต่่อสู้ดิ้นรนทุกวิถีทาง และระดมสรรพกำลัง เพื่อรักษาโลกเก่า ระบบเก่า ที่ไม่เอื้ออำนวยต่อพัฒนาการของชีวิตทางสังคมที่ล้วนมีสภาวธรรมแห่งการเปลี่ยนแปลง ตาม "กฎอนิจจัง" ก้าวพ้นศตวรรษโบราณ และไม่สามารถขัดขืนต้านทานได้อีกต่อไป
และนั่นคืออดีตอันเลือนรางและนับวันมีแต่จะโรยราเสื่อมสลาย ถดถอยอ่อนแอลงเป็นลำดับของ "พลังปฏิกิริยา"
ในท่ามกลางความขัดแย้งและการเปลี่ยนผ่าน ไม่มีคำว่าว่า "แพ้" หรือ "ชนะ" เพราะไม่มีหน้าไหนฝืน "กฎพระไตรลักษณ์" ได้อย่างเด็ดขาด
ผลจากความดื้อรั้นดันทุรัง ฝืนกงล้อแห่งการเปลี่ยนแปลงอันเป็นสัจจธรรมนี้ ย่อมหลีกเลี่ยงไม่ได้ที่จะก่อให้เกิดบาดแผลและความเจ็บปวดร้าวลึกตลอดองคาพยพของสังคม และทั้งในความรู้สึกนึกคิดของผู้คนนับล้าน หรือนับสิบล้าน
เพียงการ "ตระหนักรู้" เท่านั้น ที่ทำให้ "การเปลี่ยนผ่าน" เกิดขึ้นได้โดยสูญเสียน้อยที่สุด
ทั้งนี้ การตระหนักรู้นั้นเป็นความจำเป็นอย่างถึงที่สุดของพลัง 2 ฝ่าย.
